بررسی علت تقه زدن گیربکس اتومات و دستی + [ راه های رفع آن ]
آیا تاکنون هنگام رانندگی صدای ناگهانی تقه زدن گیربکس اتومات و دستی از خودرو شنیده‌اید؟ شنیدن این صدا معمولاً هشداری است مبنی بر وجود نقص مکانیکی یا تنظیم ناصحیح در اجزای گیربکس و مستلزم بررسی دقیق است. در این مقاله، دلایل اصلی «تقه زدن گیربکس اتومات و دستی» را با ذکر جزئیات فنی، شواهد و روش‌های تشخیصی بررسی خواهیم کرد و راهکارهای مرتب و مستدل برای رفع آن ارائه می‌دهیم.
ماهیت و زمان بروز «تقه زدن گیربکس اتومات و دستی»
تقه زدن گیربکس اتومات و دستی، صدایی کوتاه، تیز و نافذ است که در لحظه تعویض دنده یا حتی هنگام حرکت در حالت خلاص (Neutral) شنیده می‌شود. علت اصلی این صدا، برخورد ناگهانی دو قطعه فلزی داخل جعبه‌دنده یا اجزای مرتبط (نظیر کلاچ، بلبرینگ یا مبدل گشتاور) است که به علت سایش، خرابی یا تنظیم نادرست فاصله بین آن‌ها ایجاد می‌شود. زمان و شرایط شنیده شدن صدا (مثلاً انتقال از دنده یک به دو یا در حین شتاب‌گیری) کمک می‌کند تا نوع نقص را دقیق‌تر تشخیص دهیم.
علل «تقه زدن گیربکس دستی»
- سایش صفحهٔ کلاچ (Clutch Disc Wear)
زمانی که لایه اصطکاکی روی صفحهٔ کلاچ فرسوده شود، انتقال نیرو بین موتور و گیربکس با ناهمواری همراه می‌گردد. نتیجه این ناهمواری، تقه هنگام رها کردن پدال کلاچ و وارد شدن ناگهانی نیرو به چرخ‌دنده‌ها خواهد بود. تشخیص این مورد مستلزم بازکردن گیربکس و اندازه‌گیری ضخامت باقی‌مانده صفحهٔ کلاچ است؛ چنانچه کمتر از ۳ میلی‌متر باشد، تعویض آن الزامی است. - خرابی بلبرینگ آزادسازی کلاچ (Release Bearing Failure)
بلبرینگ رهاسازی کلاچ وظیفهٔ جداسازی صفحهٔ کلاچ از صفحهٔ فلای‌ویل را بر عهده دارد. در صورت خشک شدن گریس داخل آن یا خرابی ساچمه‌ها، هنگام فشردن یا رها کردن پدال، بلبرینگ صدای تقه‌مانند تولید می‌کند. بررسی صحت عملکرد بلبرینگ با گردش دستی محور ورودی گیربکس و احساس هرگونه خشکی یا لقی، امکان‌پذیر است. - فرسودگی بیرینگ محور ابتدایی (Pilot Bearing Wear)
در اغلب گیربکس‌های دستی، محور ورودی داخل بلبرینگی در وسط صفحهٔ کلاچ قرار دارد. فرسودگی یا خرابی این بلبرینگ باعث ایجاد لقی محوری شده و هنگام تغییر دور موتور یا گیر دادن دنده، صدای تقه را به‌وجود می‌آورد. تشخیص نیاز به خارج کردن صفحهٔ کلاچ و آزمایش چرخش بلبرینگ است. - نارسایی سامانه یکپارچگی دنده‌ها (Synchromesh Wear)
در گیربکس‌های دستی، برای همگام‌سازی سرعت چرخ‌دنده‌ها از سنکروماشین استفاده می‌شود. فرسودگی زبری سنکرو یا پوشش برنجی آن موجب تأخیر در همنوا شدن سرعت و برخورد ناگهانی دنده‌ها هنگام جا رفتن می‌شود که به‌صورت تقه شنیده می‌شود. در این حالت تعویض رینگ سنکروماتور یا بازسازی مجموعهٔ درگیر ضروری است. - تنظیم ناصحیح فاصلهٔ مکانیکی (Gear Lash Adjustment)
فاصلهٔ استاندارد بین چرخ‌دنده‌های واردشده و خارج‌شده باید در محدوده میلی‌متری مشخصی باشد. بالا یا پایین بودن این فاصله، موجب لقی بیش از حد یا سایش شدید می‌شود و با تقه نمودن در هنگام انتقال نیرو همراه است. اندازه‌گیری و تنظیم دقیق لَش گیربکس طبق دستور سازنده، راهکار اصلی برطرف‌کنندهٔ این مشکل است.
بیشتر بخوانید : بررسی علت وصل نشدن دستگاه دیاگ به خودرو
علل «تقه زدن گیربکس اتوماتیک»
- نقص در مبدل گشتاور (Torque Converter Chatter)
در گیربکس‌های اتوماتیک، مبدل گشتاور انتقال نیرو را به‌صورت هیدرودینامیک انجام می‌دهد. خرابی یا لغزش صفحات قفل‌کننده (Lock-up Clutch) موجب لقی و ایجاد نویز تقه‌مانند در لحظه قفل یا آزادسازی مبدل می‌شود. عموماً با بررسی فشار روغن در مدار قفل‌کننده و تست عملکرد سولنوئید کنترل قفل بررسی می‌گردد. - آلودگی و کاهش کیفیت روغن گیربکس (Fluid Contamination)
کارکرد طولانی بدون تعویض روغن یا خرابی فیلتر موجب ورود ذرات فلزی و رسوبات به اَعضاء داخلی می‌شود. این آلودگی در مسیر حرکت پیستون‌ها (Valve Body) و سلکتور سوپاپ‌ها اختلال ایجاد کرده و صداهای «تقه» را به گوش می‌رساند. استفاده از روغن غیر استاندارد یا با ویسکوزیته نامناسب نیز شرایط را تشدید می‌کند. - سولنوئیدهای معیوب (Malfunctioning Solenoids)
جعبه سوپاپ (Valve Body) شامل چندین سلکتور سولنوئیدی است که تنظیم فشار روغن و انتقال هیدرولیکی دنده‌ها را انجام می‌دهند. عملکرد ناصحیح هر یک از این سولنوئیدها ممکن است سبب تغییر ناگهانی فشار و ایجاد صدای تقه در گیربکس اتوماتیک شود. تشخیص با‌کمپرس شنژن (Scan) و مانیتورینگ پارامترهای فشار هیدرولیک صورت می‌گیرد. - فرسایش پمپ روغن (Oil Pump Wear)
پمپ فشار روغن، خون‌رسان سیستم هیدرولیک گیربکس اتوماتیک است. کاهش فشار در اثر خوردگی یا سایش داخلی، باعث تأخیر در عملکرد عناصر هیدرولیک و برخورد ناگهانی آن‌ها می‌شود که شنیدن «تقه» نتیجهٔ مستقیم آن است. اندازه‌گیری فشار خروجی پمپ و مقایسه با مقادیر کارخانه، روش تشخیص معتبر است. - تنظیم ناصحیح ماژول الکترونیکی (ECM/TCM Calibration Error)
در برخی خودروهای مجهز، واحد کنترل گیربکس (TCM) با ECU خودرو در ارتباط است. به‌روزرسانی نرم‌افزار یا تنظیمات نادرست می‌تواند زمان‌بندی تعویض دنده‌ها را به‌هم زده و برخورد ناگهانی بین اجزای داخلی گیربکس را موجب گردد. فلش مجدد و بروز رسانی کالیبراسیون مطابق دستور‌العمل سازنده، راهکار اصلاحی خواهد بود.
روش‌های تشخیصی و ابزار لازم
۱. اسکن و آنالیز خطای ECU/TCM
ابزار دیاگ (Diagnostic Scanner) با پروتکل OBD-II خطاهای مرتبط با گیربکس را ثبت و نمایش می‌دهد. کدهای خطایی نظیر P0740 (تورک کانورتر)، P0730 (عدم تطابق نسبت دنده) یا P0751 تا P0770 (سولنوئیدهای دنده) نشان‌دهندهٔ مدارهای معیوب هستند.
۲. اندازه‌گیری فشار هیدرولیک
با گیج فشار روغن و شیلنگ مناسب فشار هیدرولیک گیربکس را در مراحل مختلف راه‌اندازی و حرکت می‌سنجیم تا نقاط ضعیف سیستم هیدرولیک شناسایی شود.
۳. بازرسی فیزیکی و آزمون لرزش‌سنجی
استفاده از لرزش‌سنج (Vibration Analyzer) و گوشی مکانیکی برای تعیین دقیق محل برخورد قطعات و ایجاد صوت تقه.
۴. بررسی روغن و نمونه‌برداری
آنالیز ویسکوزیته، نقطه اشتعال و وجود فلزات سایش‌یافته در نمونه روغن که در آزمایشگاه تخصصی انجام می‌گیرد.
۵. بازکردن گیربکس و کنترل ابعادی
در موارد حاد، جداسازی کامل گیربکس و کنترل ضخامت و فاصله صفحات، بلبرینگ‌ها و روتور با کولیس و میکرومتر ضروری است.
راهکارهای رفع “تقه زدن گیربکس اتومات و دستی”
۱. تعویض اجزای فرسوده
• صفحهٔ کلاچ، بلبرینگ‌های ورودی و خروجی، رینگ سنکروماتور در گیربکس دستی
• مبدل گشتاور، سولنوئیدها و پمپ روغن در گیربکس اتوماتیک
۲. تنظیم لقی و فاصله‌ها
اندازه‌گیری و اصلاح دقیق گَپ (Backlash) دنده‌ها و اصطکاک سینکرونایزرها طبق استاندارد کارخانه
۳. تعویض یا تصفیه روغن گیربکس
استفاده از روغن با ویسکوزیته و مشخصات فنی مطابق دفترچه راهنما، همراه با تعویض فیلتر گیربکس
4. کالیبراسیون مجدد واحد کنترل
آپدیت نرم‌افزار و تنظیمات TCM/ECU در نمایندگی مجاز یا با ابزار OEM
5. روان‌کاری پیشرفته
استفاده از افزودنی‌های ویژه برای کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش زودرس قطعات
6. آموزش راننده
انتقال تکنیک‌های دقیق رانندگی (دنده‌گاه مناسب، تغییر نرم دنده و کاهش فشار ناگهانی) جهت کاهش بار مکانیکی بر گیربکس
بیشتر بخوانید : روغن ریزی گیربکس اتومات و دستی + ( معرفی 5 مورد با اهمیت )
اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تکرار صدا
- تعویض دوره‌ای روغن و فیلتر: هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر بسته به توصیهٔ سازنده
- بازرسی دوره‌ای در سرویس‌های فصلی: کنترل ولتاژ باتری، وضعیت زیر درپوش گیربکس و نشت‌ها
- رانندگی نرم و آئینه‌وار: اجتناب از تعویض دنده در دور موتور بسیار بالا یا فشار ناگهانی
- استفاده از قطعات اصلی (OEM): به‌منظور حفظ تلرانس‌های دقیق و جلوگیری از سایش زودرس
- به‌روزرسانی نرم‌افزار ECU/TCM: دریافت آپدیت‌های سازنده برای بهبود الگوریتم تعویض دنده
جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی
تقه زدن گیربکس اتومات و دستی، هشداری است بر وجود نقص مکانیکی یا هیدرولیکی که در صورت نادیده گرفتن، می‌تواند منجر به خرابی‌های گسترده‌تر و هزینه‌بر گردد. شناسایی دقیق علت از طریق ابزارهای تشخیصی، نمونه‌برداری روغن، آنالیز لرزش و اندازه‌گیری‌های ابعادی، بنیان رفع مشکل است. اقدام به‌موقع با استفاده از قطعات استاندارد، تنظیم دقیق، تعویض روغن و فیلتر و به‌روزرسانی نرم‌افزار می‌تواند از بروز مجدد صدا جلوگیری کند و طول عمر گیربکس را تضمین نماید. انتخاب سرویس‌دهنده مجاز و مطمئن، گام پایانی در تضمین عملکرد بی‌نقص جعبه‌دنده خودروست.
با رعایت این نکات فنی و دوره‌ای، «تقه زدن گیربکس اتومات و دستی» به خاطره خواهد پیوست و خودروی شما همچون ساعت سوئیسی خواهد کرد.
اشتراک گذاری
